Hiç kimse tam olarak Bedevi Tuaregler’in veya kendilerine taktıkları isim olan Kel Tamaşekler’in nereden geldiğini bilmiyor. Tarihin sayfalarından sekizinci ve on ikinci yüzyıllar arasında kuzeye göç edip Sahra Çölü’nün geniş vadilerine ve dağlık bölgelerine yerleştikleri yazılır. Yanlarında Berber kültürlerini ve kullandıkları Tamaşek (Tuareg’lere özgü bir Berber dili)  yerel dilini getirdiler. Bunun yanı sıra anaerkil toplum yapısını da koruyan Tuareg’ler, günümüze kadar bu özelliklerini korumalarıyla bilinir. Tüm bu göçlerin ve kültürlerin arasında elbette müziğin ve şiirin çok önemli bir yeri var.

Tamaşek müziğini oluşturan iki önemli yerel enstrüman, tindé davulu ve tek telli bir kemençeye benzeyen imzad. Her iki enstrüman da birebir kadınlara ait olup erkeklerin bunları çalması uygun görülmez. Öte yandan, yerel müziklerde erkekler genellikle teherdent olarak bilinen, yerel ud ve çoban flütü çalar, buna ilaveten şarkı söyleyip el çırparlar.

Genellikle kendi sınırları içinde kalan bu müzik tınıları Tinariwen adlı grup sayesinden uluslararası müzik dinleyicilerine sunuldu. Mali’nin en kuzey doğu ucunda yer alan Adrar des Iforas adlı bölgeden gelen Tinariwen, 70’lerin sonunda yöresel enstrümanlarının yanı sıra gitar kullanarak müzik yapmaya başladı. Grubun kurucusu ve aynı zamanda solisti İbrahim Ag Alhabib, yerel Tamaşek müziğini bir gitar sayesinde modern rock jenerasyonuna harmanlamasıyla tanınıyor. 1979 yılında Tamanrasset’te (Tuareg’lerin en büyük şehri) temelleri atılan Tinariwen, müziklerini Albay Kaddafi tarafından genç Tamaşek’lere savaş eğitimi vermek için kurulan askeri kamplarda geliştirmeye başladı. İsyan döneminde Tinariwen bir anda isyan askerlerinin sesi oldu ve Cezayir, Libya gibi ülkelerde yaşayan tüm Tuareg’lerin kulak verdiği ve kaynaştığı bir bağ oldu.

Tinariwen’in hikâyesi; savaş, barış, ayrılık, zor koşullarda kendini bulma ve ufak bir bölgede var olma öyküsünün müziğe yansıması. Müziğe tutkuyla bağlı olan İbrahim Ag Alhabib, bir gün gitar ile tanıştı, normal Tuareg geleneğine göre kabileye ait olmayan enstrümanları çalmak uygunsuzluk olarak görülürdü, ancak İbrahim Ag Alhabib içindeki müzik yanardağının patlamak üzere olmasından dolayı bu gelenekselliğe pek kulak asmadı ve yerel müziğine harmanlamak üzere gitara dört elle sarıldı. Bu dönemde bir şekilde çöle ulaşan Bob Marley, Jimi Hendrix, James Brown ve John Lee Hooker gibi sanatçıların kasetlerini dinleyen İbrahim, kendisi gibi düşünen Japonais, Hassan, Inteyeden, Khedou adlı genç yerel sanatçılar ile bir topluluk oluşturdu. Ağırlıkla gitar çalan sanatçıları dinleyen bu ham topluluk, aynı zamanda Fas ve Cezayir’den gelen Magreb ezgilerini dinlemeye başladı. Kendi Berber ezgileri ile birlikte tüm bu dinledikleri melodileri müzik havanında dövmeye başlayan ekip, bir anda bölgelerinde hiç duyulmayan ezgiler üretmeye başladı. Yükselmekte olan bu farklı sesi algılayabilen kulaklar ise gruba yakınlaşmaya başladı. Devrimci bir yapıya sahip olan grubun ilk besteleri halkın açlık, kuraklık ve göç sorunlarına değinen filozofik şairane şarkılardı. O anı, acıyı ve sorunları yansıtan bu müzik her ne kadar bir kültürel muhafazakârlık olarak gösterilmeye çalışılsa da halkın yüreğine dokundu, özellikle de baskı altında olanların.

Bu dönemlerde Mali hükümetine karşı nükseden Tuareg ayaklanmasına katılmayı bir görev bilen grup, Libya’daki askeri kampa katıldı. Burada hem askeri eğitim alıp hem de müziklerini icra eden ekip, bünyesine aynı yolda ilerleyen Abdallah adlı bir gitaristi dâhil etti. Böylece 1985 yılında Sahra Çölü’nün bir köşesinde yer alan bir askeri kampta Tinariwen resmen kuruldu. Yerel dilde çölün çoğul halini ifade eden Tinariwen kelimesi, grubun geniş müzikal ovasını yansıtan en doğru kelime olarak  ekibin adı oldu.

Abdallah’ın gruba katılması, grubu, kendi çapında bir efsane mertebesine ulaşan Mali’li Blues ilahı Ali Farka Touré’nin müziği ile tanıştırdı. Büyüleyici çöl blues melodilerini duyan ekip hemen bu tınıları kendi müzikleri ile birleştirme kararı aldı ve böylece asıl ses sentezi ortaya çıktı. Çok kısa bir sürede Sahra Çölü’nde yaşayan her genç Tuareg’in dinlediği bir grup haline gelen Tinariwen, böylece geleneksel ve modern kültürleri birleştiren bir köprü inşa etti. Beş yıl boyunca Tuareg kültürünün özünde olan göçebe yaşantısına benzer bir şekilde, grup şehirden şehre gidip müziklerini dinletti. 1990’da Tuareg ayaklanmasının resmen başlaması üzerine, grup çalışmalarına ara verip özgürlükleri için silahlara kuşandı. Bir omzunda tüfeği diğer omzunda gitarı ile dağlarda savaşıp, fırsat buldukça isyancılara müzik çaldı. Bu dönemde grubun tüm müzikleri yasaklandı ve bir şekilde kasetine sahip olursanız ve yakalanırsanız en düşük ceza 3 yıl hasipten başlıyordu. Birkaç yıl sonra, Kuzey Mali’ye demokratik bir yönetim gelince, Tuareg’lerin hepsi yurtlarına geri döndü, bu dönemde Tinariwen yine seyahatlerini sürdürdü, bazen iki kişi olarak, bazen bütün grup birarada.

1999 yılından Mali’yi ziyaret eden, Fransa’dan çıkan en sofistiğe dünya müziği grubu Lo’jo bir şekilde Tinariwen ile tanışma fırsatına sahip oldu ve böylece uzun yıllar sürecek olan dostluk tohumları atıldı. Öncelikle Lo’jo bu kendi yağında kavrulmuş, el değmemiş grubu Fransa’da bir festivale davet etti. Bu fırsatı kaçırmayan Tinariwen bir anda kendisini ilk defa yabancı bir topluluk önünde konser verirken buldu. Seyirciden alınan tepkiler inanılmazdı. Bu grupta bir şeyler olduğunu anlayan Batılı yapımcılar hemen bir albüm yapma önerisinde bulundu, böyle bir teklif karşısında heyecanlarını gizleyemeyen Tuaregler hemen evet dediler. Böylece Mali’nin Kidal şehrinde yer alan Tisdas radyo istasyonuna taşınan donanımlar sayesinde bir seyyar stüdyo kuruldu ve Tinariwen’in ilk albümü “The Radio Tisdas Sessions” kaydedildi. Folklorik tutku, büyüleyici gitar ezgileri ve geniş bir ambiyansa sahip olan on parçadan oluşan albüm 2000 yılında Wayward Records tarafından piyasaya sürüldü daha sonra aynı albüm geniş kitlelere ulaştırılmak üzere World Village etiketi ile 2002’de tekrar basıldı. Her hangi bir kontak detayı olmayan grubun bu albümündeki tüm kontak detayları Lo’jo olarak verildi. Bu da Fransız grubun Tinariwen’e gösterdiği önemin altını çiziyor.

Aşina olduğumuz grup kurallarından çok farklı bir yapıya sahip olan Tinariwen’ın en büyük özelliği gel-git bir yapıya sahip olması. Tüm üyelerin aynı anda bir yerde olmaları oldukça imkânsız olduğundan, parçaları çalabilecek yeterli sayıya ulaşılır ulaşılmaz gerekli kayıtlar yapılır. Örnek vermek gerekirse, grubun ilk başlarda kadın vokallerden oluşan bir arka korosu vardı, sonra bu kadınlar bir anda yok oldu ve yerine bir baterist geldi, daha sonra grup karşımıza 6 kişilik bir ekip olarak çıktı. Adeta her konserlerine grup farklı bir oluşum içinde çıktı ancak icra edilen müzik her zaman aynı lezzette oldu. Bu gel-gitin en büyük nedenlerinden birisi ise grubun vahşi Tuareg ruhuna sahip olması. Sürekli seyir halinde ve göçebe yaşantısına alışkın olan grup üyeleri, dönemsel olarak kendi yolculuklarına çıktı. Bu tür kayıtlardaki en önemli kurallardan birisi ise parçanın bestecisinin her zaman lider gitar çalması. Yani aslında grupta ana gitarcı diye bir mevhum yok, kimin bestelediği parça çalınacaksa söz konusu sanatçı baş gitar konumunu alıyor. Ayrıca grup çok nadir perküsyon kullanıyor hatta ilk albümlerinde bu enstrümana yer bile vermemiş çünkü onlara göre asıl ritim beyinlerde, parmaklarda değil.

2001 yılında Lo’jo öncülüğünde organize edilen “Festival In The Desert” (Çöldeki Festival) sayesinde artık Tinariwen dünyanın dört bir köşesine çöl onurunu taşıyan mesajlarını ve ham işlenmemiş tınılarını ulaştırabilir oldu. Avrupa’da sürekli ufak-tefek festivallere davet edilen ekip böylece zamanla büyüyen sadık bir hayran kitlesine ulaştı. Üç yıl sonra grup “Gezgin” anlamına gelen ikinci albümleri “Amassakoul”u Bamako’da kaydetti. Bu albüme daha geniş bir müzik skalası ekleyen grup, uzman oldukları gitar çöl meleodilerine, farklı vokal teknikleri ve enstrümanlar ekleyerek daha orijinal ve organik bir ses sentezine ulaştı. Albümde yer alan  ‘Amassakoul ’N’ Ténéré (Çöldeki Gezgin)’, ‘Oualahila Ar Tesninam (Aman Tanrım, Sen Mutsuzsun)’ ve ‘Ténéré Daféo Nikchan’ adlı parçalar özellikle her dinleyenin dikkatini çekebilecek kuvvete sahip.

Dünya müzik platformunda resmen bir fenomen statüsüne ulaşan Tinariwen yoğun konserler zincirinden sonra 2006 başlarında, kadrosunu beş erkek ve bir kadından oluşacak şekilde sabitleyen ekip daha bilinçli ve programlı oalrak stüdyoya girdi. Yine Justin Adams yönetiminde kaydedilen albüm, Şubat 2007’de “Aman Iman: Water Is Life (Su Hayattır)” adı altında piyasaya sürüldü. Albüm ilk dinleyişte size hemen farklılığını hissettiriyor. Tinariwen hiç olmadığı kadar bir  grup havasında ve bunun istikrarı müziğe olumlu bir biçimde yansımış. Albümde epik bir ağırlık ve bütünlük var, müziklerin Sahra Çölü’nün genişliğini yansıtmasının yanı sıra, kati ve keskin ritimler dinleyeni bu coğrafyaya odaklıyor. Bu albümde belirgin bir şekilde ortaya çıkan kadın vokaller ise müziği kucaklayan bir bütünlük yaratmış. Yavaş, iç yakan ‘Ahimana’ (Oh Benim Ruhum), Tuaregler’in sürgünü ele alan ‘Cler Achel’ (Günü Harcadım), 1995’te uçak kazasında hayata gözlerini yuman Tuaregler’inözgürlüğü için savaşan Nijeryalı Mano Dayak’a adanan ‘Mano Dayak’ ve çölün güzelliğini, gizemini müziksel olarak yansıtan ‘Izarharh Tenere’ (Ben Çölde Yaşadım) ilk dikkat çeken parçalar arasında. Albümdeki diğer bir güzellik ise, dünyadaki en eski alfabelerden biri olan ve halen kullanılan Tifinar dilinin kullanılması. Dijital dünyaya taşınması için uğraşılan bu dil albümün görselliğine gizemli bir hava getiriyor.

Sahra Çölü’nde grup temasını yaratan en mücbir geçmişe sahip olan Tinariwen, müziğini kuşanmış sağlam adımlarla kendi güzergâhında ilerliyor. Samimiyeti, içtenliği, ticari kaygısızlığı, teknolojiden ırak yapısı ile dünya müziğinde ayrıcalıklı bir dünyaya sahip.  Yazımı Tuareg bir şairin kısa bir şiiri ile noktalıyorum, bence bu dört nakarat Tinariwen’in müziğini mükemmel ifade ediyor…

Ben anaç toprağın oğluyum

Ben ebedi acının çocuğuyum

Ben çölün efendisi değilim

Fakat çıplak ufukların kölesiyim

'Pas de Nom' ('İsimsiz') / Issa Rhossey